Lavanta Uçucu Yağı Östrojenik Etki Gösterir mi?
NAHA ve AIA sertifikalı Profesyonel Aromaterapist olarak, özellikle ergenlerde lavanta uçucu yağı (Lavandula angustifolia) kullanımının güvenli olup olmadığı hakkında sıkça sorular alıyorum. Meslek hayatım boyunca bitkilerin ve uçucu yağların güvenli ve bilinçli kullanımı her zaman önceliğim olmuştur. İki ergen annesi olarak da bu konuda kişisel hassasiyetim var, zira varsa lavanta yağının hormonal etkisi elbette bilmek isterim.
Bu tür iddialar genellikle lavanta yağının hormonal dengesizliklere ve erkek çocuklarda meme gelişimi (prepubertal jinekomasti) gibi sorunlara neden olabileceğini öne süren sınırlı sayıda raporlardan kaynaklanıyor. Bu endişelere yanıt verebilmek adına bahse konu raporların bilimsel olarak doğrulanıp doğrulanamayacağını incelemek, araştırmalar ve uzman görüşleri ışığında danışanlarımı aydınlatmak istedim.
Uzman Görüşleri
Lavanta yağı ve hormonlarla ilgili tartışmaları başlatan önemli çalışmalardan biri, 2007 yılında New England Journal of Medicine'da yayımlanan bir rapordu. Bu çalışma, lavanta ve çay ağacı yağı içeren ürünleri kullanan üç genç erkekte jinekomasti (meme dokusu büyümesi) geliştiğini bildirdi. Ancak bu çalışma, küçük ve izole bir vaka raporu olup daha fazla araştırma yapılması gerektiği belirtilmiştir.
Lavanta yağının östrojenik etkilere sahip olabileceği iddiası, küçük ve izole vaka raporlarına dayanıyor. Ancak bu raporlarda kullanılan ürünlerin formülasyonu, lavanta türü, yağın saflığı gibi kritik detaylar açıklığa kavuşturulmamış. Çoğu kişisel bakım ürünü etken maddelere ilaveten parabenler ve sentetik kokular gibi katkı maddeleri içerir, ki bu maddeler de jinekomasti vakalarına katkıda bulunabilen maddelerdir. Bu detayların göz ardı edilmiş olması, raporların güvenilirliğine gölge düşürmektedir.
Laboratuvar ortamında yapılan in vitro (test tüpü) çalışmalarda, lavanta yağının östrojen reseptörleriyle etkileşime girdiği görülmüştür. Bu çalışmaları dikkatle incelediğimizde, aromaterapide kullanılan oranlardan çok daha yüksek konsantrasyonların kullanıldığı dikkatimizi çekiyor. Gerçek hayatta bu denli yüksek dozlar kullanılmadığından, bu bulguların günlük yaşama uygulanabilirliği sınırlıdır. In vitro çalışma sonuçlarının gerçek dünyaya uyarlanabilmesi için doz, seyrelti gibi şartların gerçek klinik ortamdaki kullanımlarla örtüşmesi elzemdir. Aksi taktirde uygun doz ve seyreltilere dikkat edilmediğinde, hemen her maddenin toksik etkiler göstermesi zaten beklenen bir durumdur.
Jinekomasti vakaları, daha kapsamlı ve iyi kontrol edilen klinik çalışmalarda tekrarlanmamıştır. Ayrıca genetik, diyet ve çevresel maruziyetler gibi diğer etkenler dikkate alınmamıştır. NCBI tarafından yayımlanan incelemeler, lavanta yağının hormonal dengesizliklere yol açtığına dair yeterli kanıt olmadığını ortaya koymaktadır. Bu değişkenler kontrol edilmeden, hormonal bozuklukları yalnızca lavanta yağına bağlamak bilimsel olarak doğru olmaz.
Aromaterapi dünyasında otorite olarak kabul edilen, 40 yılı aşkın bir zamandır aromaterapide bilimsel gelişmelerin, araştırmaların nabzını tutan Robert Tisserand da lavanta uçucu yağının östrojenik olmadığını senelerdir savunmaktadır. Tisserand’a göre bu iddiaları dile getiren vaka raporları anekdot niteliğindedir ve daha geniş klinik çalışmalarla desteklenmemiştir. Ayrıca, Tisserand Enstitüsü ve benim de üyesi olduğum NAHA ve AIA gibi otoriter kurumlar lavanta yağının iddia edildiği gibi hormonal risk taşımadığını vurgulamaktadır. Bu kuruluşlar, ergenlerde, lavanta uçucu yağının hormonal dengesizliklere yol açtığına dair iddiaları da temelsiz bulmaktadır ve lavantanın doğru kullanıldığında güvenli olduğunu teyit etmektedir.
Yine belirtmekte fayda var ki Avrupa ve Avustralya’da lavanta yağı yüz yılı aşkın bir zamandır klinik olarak zaten güvenle kullanılan bir yağdır. Bu uzun kullanım geçmişini de dikkate alınca akla şu soru gelir: iddia edilen hormonal etkiler gerçekten olsaydı bunca zaman içinde hiç mi farkedilmemiş, hiç mi kayıt edilmemiştir. Böyle bir etkinin gözden kaçması olası bile değildir. Buna ilaveten Fransa’daki hekimler, lavanta yağını yıllardır hem dahili hem de harici olarak reçete etmektedir ve bu iddialarla ilgili hiçbir olumsuz geri bildirimleri bulunmamaktadır. Bu da bize doğru dozlarda ve uzman gözetiminde kullanıldığında lavanta yağının etkili ve güvenli olduğunu göstermektedir. Hormonal sorunlara dair yaygın bir rapor bulunmadığına göre lavanta yağı gerçekten güçlü bir endokrin bozucu olsaydı, tarihsel kayıtlarda bunun çok daha fazla kanıtını görmez miydik?
Lavanta yağı, sakinleştirici, anti-enflamatuar ve cilt dostu olma özellikleriyle senelerdir güvenle kullandığımız bir yağdır. Lavanta yağı özellikle ergenlik gibi geçiş dönemlerinde artan stres ve kaygıyı hafifletmek için son derece etkili bir bitkisel destek olarak karşımıza çıkar. Bunlara ilaveten rahatlatıcı etkisi sayesinde uyku kalitesini artırmakta da faydalıdır. Ergenlik döneminde ciltteki akne için de lavanta yağı anti-enflamatuar ve antimikrobiyal özellikleri sayesinde etkili bir tedavi destekçisidir. Lavanta yağı her yaşa hitap eden bir yağdır ve taraflı yaklaşımlarla, bilimsel temeli olmayan iddialarla gençleri bu şifalı bitkiden mahrum bırakmak kabul edilemez bir yaklaşımdır.
Nelere Dikkat Edilmeli?
Güvenilir kaynaklardan satın alın: Sadece lavanta değil bütün uçucu yağlarınızı daima güvendiğiniz yerlerden alın. Kar amacıyla ucuz veya bayat yağ satışı yapan tacirler yerine eğitimli aromaterapist markalarını tercih edin. Uçucu yağlarda tağşiş yani ucucu yağların maliyetini azaltmak için çeşitli başka maddelerle karıştırılması maalesef halen çok yaygın. Terapötik amaçlarla uçucu yağ kullanmak ancak %100 saf uçucu yağlarla mümkündür.
Sorularınızı uzmanına sorun: Uçucu yağlar çok konsantre bitki özleridir ve yanlış kullanım istenmeyen yan etkilere sebep olabilir. Seyreltme veya kullanım önerileri konusunda emin değilseniz, özellikle çocuklar, ergenler, yaşlılar veya herhangi bir sağlık sorunu olanlarda uçucu yağ kullanmadan önce uygun doz ve seyreltiler için bir uzmana danışın. Bütün uçucu yağların bütüncül açıdan terapötik faydalarını en üst düzeye çıkarmak için bu en önemli konudur.
Sonuç
Özetle lavanta yağının doğru kullanıldığında hormonları bozduğuna dair güçlü klinik kanıt bulunmamaktadır. Büyük ölçekli, iyi kontrol edilmiş çalışmalar, lavanta yağı ile hormonal bozulmalar arasında herhangi bir bağlantı ortaya koymamıştır. Lavanta uçucu yağının potansiyel bir hormon bozucu olduğuna dair endişeler yeterli kanıtlardan yoksundur. Mevcut birkaç vaka raporu anekdottur ve sağlam bilimsel çalışmalarla desteklenmemiştir. NAHA, AIA ve Tisserand Enstitüsü gibi otoriteler, kişiye uygun seyreltme kurallarına göre kullanıldığında lavanta yağının ergenlerde güvenli olduğunu savunmaktadır.
Ben de Tamamlayıcı ve Alternatif Tedavilerde master eğitimi almış, Amerikan Botani Konseyi akademik üyesi olarak bilimsel çalışmaların ışığında lavanta uçucu yağını güvenle kullanmaya ve kişiye özel reçeteler hazırlamaya devam edeceğim. Elbette güncel araştırmaları, klinik bulguları da izlemeye devam edip bugün için ispata muhtaç olan iddiaların zaman içinde ne yönde ilerleyeceğini de yakın takipte olacağım.
Şifa Olsun
Referanslar
Tisserand, R. (2013). Lavender oil is not estrogenic. https://roberttisserand.com/2013/02/lavender-oil-is-not-estrogenic/
ResearchGate. (2013). Lack of evidence that essential oils affect puberty. https://www.researchgate.net/publication/257958490_Lack_of_evidence_that_essential_oils_affect_puberty
Tisserand, R. (2013). Lavender oil is not estrogenic. http://roberttisserand.com/2013/02/lavender-oil-is-not-estrogenic/
Henley, D. V., Lipson, N., Korach, K. S., & Bloch, C. A. (2007). Prepubertal gynecomastia linked to lavender and tea tree oils. Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 92(1), 20-22. https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/1091581812472209
NAHA. (2018). Neither lavender oil nor tea tree oil can be linked to breast growth in youth. https://naha.org/naha-blog/neither-lavender-oil-nor-tea-tree-oil-can-be-linked-to-breast-growth-in-you/
Alliance of International Aromatherapists. (2018). Essential oils and male breasts: Media reporting science is severely lacking. https://essentialoils.org/news/notes/essential-oils-and-male-breasts-media-reporting-science-is-severely-lacking
NAHA. (2007). Response to gynecomastia allegations. https://naha.org/assets/uploads/attia_response_gynecomastia_allegations_feb_2007.pdf
NAHA. (2007). Response from Dr. Baldwin. https://naha.org/assets/uploads/GynecomastiaResponseDrB.pdf
NAHA. (2021). Aromatherapy safety guidelines. https://naha.org/explore-aromatherapy/safety
National Center for Biotechnology Information. (2022). Lavender oil safety review. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9152575/
